Ljeto novih zvijezda

Glavna sezona, prije i poslije nje

Trend produženja sezone na mjesece prije i poslije „špica“ posljedica je promjene tražnje turista, koji više ne žele vrelo ljeto i gužvu, već za svoj odmor biraju prijatnije uslove i kvalitetnije provedeno vrijeme. Susjedne države su se prilagodile, a mi?                                                                                           

Visoke temperature „pogurale“ su čak i ranije na odmor sve koji su to mogli sebi da priušte. Ljubitelji sporta rezervisali su mjesecima unaprijed svoj smještaj za vrijeme trajanja evropskog fudbalskog prvenstva u Njemačkoj i Olimpijade u Parizu. A za milione mladih širom svijeta, ljetnji dio turneje globalne muzičke zvijezde Tejlor Svift je najbolje i jedino mjesto na kome treba biti.

No, najveći dio turista svoje destinacije za odmor bira(o) je samo desetak dana prije polaska. Rezervacije „u posljednji tren“ sa kojima se počelo nakon pandemije korona virusa sada su već postale trend. Pa i sa takvom tendencijom, prvo se popunjava smještaj u traženim turističkim mjestima, dok svi ostali čekaju zadnji trenutak da se popuni barem dio slobodnih kreveta. 

Sezona i van nje

Drugu godinu za redom mnogi turoperatori i prevoznici ističu rast broja klijenata u predsezoni i postsezoni. Sa željom da izbjegnu dvije najveće neugodnosti – nesnosnu vrućinu i mjesta preplavljena gostima – turisti širom svijeta su počeli da za svoje odmore biraju datume sve dalje od špica sezone. 

Prošle godine su putovanja u zemlje zapadne Evrope van sezone porasla za skoro dvije trećine. Konkretno, broj turista koji su rezervisali i proveli svoj odmor u Španiji, Italiji, Portugalu ili Francuskoj bio je veći skoro 30 odsto tokom oktobra. 

One koji godinama prate i upoređuju klimatske promjene i turističke trendove nisu iznenadile ovakve promjene. Da će se ova ljetnja sezona odvijati na sličan način, moglo se tvrditi već u junu, kada su u jugoistočnu Evropu stigli prvi vreli talasi sa temperaturama iznad 35 stepeni Celzijusovih. Sve je manje turista koji su željeli na odmor u nekada najpopularnijim terminima, tokom jula i avgusta. Oni, jednostavno, ne žele više da putuju kada je najtoplije, pa svoje odmore odgađaju za septembar i oktobar, kada je još toplo ali bez ekstremnih vremenskih uslova (mada su temperature i u ova dva mjeseca značajnije porasle tokom protekle decenije). Sve više ljudi „trećeg doba“ (starijih od 65 godina) putuje i za to bira umjerene temperature. Raste i broj porodica bez djece, koji takođe ne mora svoj odmor da vezuje uz školski kalendar. 

Izbori turista rasteretili špic sezone

Oni željni putovanja i odmora više ne tragaju za najjeftinijim, već za najboljim smještajem koji će zadovoljiti sve njihove potrebe.

Bilo da je riječ o hotelu na samoj plaži, tihom mjestu ili apartmanu iz kojeg će moći da istražuju širu okolinu, turisti danas tragaju za najboljim odnosom „vrijednost za novac“.

Sva istraživanja pokazuju da ljudi žele da plate više kako bi imali dodatni komfor, posebnu uslugu ili jedinstveno iskustvo. Skoro 60 odsto njih izdvojiće još i više novca ako je pronašao idealno mjesto za svoj boravak.

Gužve i ekstremne temperature su ključni problemi, pa je postsezona postala idealan termin za mnoge odmore. Dakle, stalnu težnju destinacija da se rastereti špic sezone u djelo su sproveli sami turisti.

I organizatori putovanja su počeli da ukazuju svojim klijentima na opasnosti koje nose visoke temperature, kao i putovanja i aktivnosti u tom periodu. Pojedini su iz ponude eliminisali izlete odnosno ture na otvorenom ili one koje zahtijevaju fizičko naprezanje tokom najtoplijih ljetnjih mjeseci, naročito u zemljama na obalama Mediterana. 

Ono na šta Evropljani posebno obraćaju pažnju je to da putovanjem van glavne sezone mnogo više pomažu ekonomiju jedne destinacije, pa ta očigledna veza sa održivim razvojem dodatno doprinosi većem interesovanju.

Van sezone su jeftinije karte prevoza, hoteli, izleti i mnoge druge prateće usluge, a gužve su neoporedivo manje.

Ovogodišnja sezona

Ljeto 2024, prema svim procjenama, širom svijeta je prepoznato kao sezona rekorda. Glavna zvijezda globalnog tržišta je Evropa, koja je sa svoja dva velika sportska takmičenja privukla više miliona turista, najvećim dijelom iz drugih evropskih zemalja. Zbog toga su mnogi kapaciteti u Njemačkoj i široj okolini Pariza bili rezervisani mjesecima, pa i godinu unaprijed. Tako su druge, nešto dalje destinacije dobile novu šansu. 

Ključnu prednost i dalje imaju mjesta do kojih se može stići relativno brzo (do četiri sata leta odnosno vožnje) i koja imaju slobodnih kreveta desetak dana prije termina za dolazak zainteresovanog turiste.

Iako su niskobudžetni avio-prevoznici podigli cijene svojih usluga, veliki broj turista i dalje putuje jeftino. To je prije svega posljedica rasta interesovanja za vozove, koji na Starom kontinentu sada predstavljaju najpovoljniju i najodrživiju alternativu prevoza. To je novi adut eko-turizma i njegovo glavno prevozno sredstvo – naročito za veće distance. 

Sa pozitivnom razlikom od 35 odsto u odnosu na prošlu godinu, željeznica predstavlja najbrže rastuću kategoriju putovanja širom svijeta. Tome su dodatno doprinijele zabrane kratkih letova u Francuskoj i značajni popusti ili besplatne vozne karte u Španiji i Njemačkoj. S obzirom na to da Evropljani najčešće putuju unutar granica svoje države, a zatim onih susjednih, voz je postao omiljeno prevozno sredstvo mnogih. 

Rezervacije u posljednjem trenutku postale su pravi „hit“ jer na taj način dolazi više od polovine gostiju. 

Dobro iskorištene šanse

Promjene u uslovima za odmor i u onome što gosti na kraju izaberu, odlično su iskoristile pojedine turističke velesile, poput već pomenute Španije. No, stručnjaci smatraju da je najbolju strategiju za to pripremila Hrvatska. Njena ponuda sada se visoko kotira na mnogo načina. I pored dijela obale koji je podlegao neplanskoj gradnji, smještajni kapaciteti su ostali u granicama isplaniranog. Ne po dozvoljenim gabaritima, već po karakteristikama objekata namijenjenih turizmu. 

Izuzetna duga obala odavno nudi ponešto za svakoga, ali je strateškim uvezivanjem unutrašnjost zemlje dobila nove prilike. Od kampova i odmarališta za porodice, preko plaža na kojima se mladi zabavljalju dan i noć, marina sa jedrilicama i jahtama, brda za pješačenje, istorijskih mjesta za obilaske, do izuzetno luksuznih smještajnih jedinica u svakom kraju Hrvatske – sve je tu. Prirodne ljepote koje su im date, valorizovane su najviše kroz tematske ture i posjete, a zone pod zaštitom imaju stroge kontrole. Što je još bitnije, saobraćajna infrastruktura je u relativno dobrom stanju, pa se špic sezone koji nosi najveće gužve i višesatna čekanja, nekako može „preživjeti“. 

Raznovrsna turistička ponuda se ne završava sa glavnom sezonom. U jeku ljeta već se promoviše sve ono što gosti mogu posjetiti kada temperature i broj posjetilaca značajnije padnu. U skladu sa tražnjom turista za „pristupačnim luksuzom“, Hrvatska čuva avio-linije koje ih povezuju sa ključnim gradovima Evrope. Iako održavaju redovne rute i van evropskog kontinenta, svjesni su da jedan produženi vikend tokom oktobra može donijeti daleko više koristi nego sedam dana u glavnoj sezoni. 

Naši susjedi s druge strane Jadranskog mora takođe vode računa o tome da broj turista na popularnim mjestima ne pređe određeni broj i tako izbjegavaju velike gužve. Da li su ovakve odluke posljedica u mnogo čemu restriktivnih politika desnih populista koji su na vlasti – ne treba sumnjati. Ali, ne treba zaboraviti da je turizam i u ovoj zemlji jedan od glavnih izvora prihoda i da se toga niko neće tako lako odreći. Naprotiv, podstiču svaku dužinu putovanja unutar vlastitih granica, dajući i posebne povlastice za njih.

Uz Hrvatsku, može se slobodno reći da je i Albanija jedna od glavnih zemalja-protagonista ovog ljeta. Ono što je Crna Gora imala prije desetak godina i nije uspjela da sačuva niti valorizuje na pravi način, bilo je dovoljno da naši južni susjedi sada imaju značajan rast posjetilaca iz svih krajeva Evrope.

Ulaganjem u dobru saobraćajnu povezanost sa susjednim zemljama, u zadržavanje linija niskotarifnih avio-kompanija, u promociju prirodnih ljepota i angažovanju dijaspore da im u svemu tome dodatno pomogne, Albanija nastavlja rast broja posjetilaca i prihoda od turizma. 

Kako smanjiti gužve – ograničenjima

Italija spada u red onih koji su odlučili da različitim dodatnim nametima ograniče broj turista. Amsterdam i Pariz su, na primjer, uvećali takse za boravak u hotelima, dok su Milano i Majorka uveli posebna vremenska ograničenja. Tako u najvećem gradu sjeverne Italije više ne možete sjedjeti na javnim površinama (ili u kafićima na otvorenom) kada prođe 30 minuta nakon ponoći, a slična pravila važe za prodavnice i kioske koji prodaju hranu i piće. Glavni razlozi za uvođenje ovako restriktivnih mjera bile su žalbe lokalnog stanovništva na ponašanje turista.

Tako je na obalama Jadranskog mora Crna Gora ostala zaboravljeni biser. Strategije koje nisu praćene, pravila i planovi koja nisu poštovani, siva zona koje kontinuirano raste i loši utisci stranih investitora o uslovima poslovanja, napravili su od naše zemlje - destinaciju nezavršenih poslova. Odlukama koje su ograničile širenje mreža saobraćajne povezanosti ili učinile da putovanja budu dostupna samo onima s dubljim džepom, dodatno je uticalo na gubljenje atraktivnosti za turiste iz određenih zemalja. 

Stihijski rast najvažnije privredne grane vraća se kao bumerang crnogorskoj ekonomiji, sa pokazateljima koji govore u prilog tome da sve manje novca od turizma ostaje u zemlji. Uz to, brojni strani vlasnici hiljada i hiljada kvadrata najraznovrsnijeg smještaja namijenjenog boravku turista, sada se nadaju da će povratiti barem dio uloženog. Ako do toga brzo ne dođe, širom Crne Gore uskoro će postojati (legalne i nelegalne) građevine do kojih nema valjanog puta i u kojima niko ne boravi. Tada će predsezona i postsezone biti potpuno nebitne kategorije, jer neće biti dovoljno turista da bi barem nekoliko dana godišnje nazvali – glavnom sezonom.