Promocija Prokletija kao prepoznatljive turističke destinacije /

Centar za zaštitu i proučavanje ptica (CZIP) i Turistička organizacija Gusinja pokrenuli su projekat „Prokletije – prepoznatljiva turistička destinacija“, čije su rezultate nedavno i predstavili javnosti. Prokletije – proklete ili zabranjene planine, jedan su od najvećih i najljepših masiva na Balkanu. Prokletije su sticajem istorijsko-geografskih okolnosti nepravedno turistički zapostavljene. Došlo je vrijeme da i taj dio Crne Gore zablista u svom punom sjaju i otkrije ljudima da nije prokleta ili zla planina, već da turiste očekuje raširenih ruku.

 „Nigdje priroda nije ljepša i raskošnija nego tu gdje su Prokletije najveličanstvenije. I nigdje,uvjeren sam, čovjek ne živi u saglasju i ljubavi s njom kao tu. I nigdje mu se ona ne odužuje kao tu, darujući mu ljepotu i radost, snagu i zdravlje, vedrinu i upornost”. To su riječi crnogorskog pisca i akademika Zuvdije Hodžića, koje je zapisao u prologu knjige „Kapija Prokletija - Gusinje i Plav u zapisima i putopisima“.

Prokletije – proklete ili zabranjene planine, jedan su od najvećih i najljepših masiva na Balkanu. Svakako je najskriveniji biser regiona, jer je veliki dio njenih prirodnih ljepota još neistražen. Dijelom zbog toga što su dugo bile zabranjene za planinarenje, jer je bila riječ o prirodnoj granici između Jugoslavije i Albanije. Otuda i naziv “zabranjene” planine. Velikim dijelom je nepoznata i zbog svoje surove nepristupačne prirode, zbog čega je veoma opasna i izazovna planinarima. Sami naziv “proklete planine” odbijao je ljude, kao da se planina brani, ne samo spoljnim izgledom koji podsjeća na oštra sječiva, već i svojim imenom. Toliko je bila neistražena da se doskoro vjerovalo da je najviši planinski vrh u Crnoj Gori durmitorski Bobotov kuk (2.523), dok se nedavno utvrdilo da je najviši vrh upravo na Prokletijama. Riječ je o planinskom vrhu Zla Kolata, koja je sa 2.534 metra nadmorske visine najviša tačka u Crnoj Gori.

Upravo zbog svoje skrivenosti Centar za zaštitu i proučavanje ptica (CZIP) i Turistička organizacija Gusinja pokrenuli su projekat „Prokletije – prepoznatljiva turistička destinacija“, čije su rezultate nedavno i predstavili javnosti. U okviru projekta su uradili promo video i uredili turističku ponudu planine, kako bi se ovaj svjetski prirodni biser bolje predstavio javnosti. Video prikazuje da su Prokletije, iako imaju divlji i opasan izgled, u suštini, kada se zađe dublje, prelijepa i pitoma planina koja je othranila genreacije iz Crne Gore, Kosova i Albanije. Prokletije su planinski sistem sa najvećim brojem glečera koji su svuda ostavili svoje oštre tragove.

Najviši vrh Dinarida

Prokletije su planinski vijenac koji pripada Dinarskom planinskom sistemu i suvereno vlada na tromeđi Crne Gore, Kosova i Albanije, odnosno čini prirodnu granicu između ovih država. Prostiru se od Skadarskog jezera na zapadu, Komova i Mokre planine na sjeveru, do Metohijske doline na istoku i rijeke Drim na jugu. Najviši vrh je Maja Jezerce ili Jezerski vrh koji se uzdiže sve do 2.694 metra nadmorske visine. Istovremeno je riječ o najvišem vrhu Dinarskih planina. Drugi po redu je Đeravica na Kosovu (2.656), koji je ujedno i najviši vrh Kosova i nekadašnje Jugoslavije. Najveći dio planine sa sjeverne strane je prirodni park koji zauzima oko 1.700 kvadratnih metara.

Vrlo strme krečnjačke stijene čine Prokletije najmanje dostupnim predjelom Balkana. Gorostasni masiv ukupne dužine od 417 kilometara nesvakidašnji je greben, bogat kristalno čistim planinskim rijekama, jezerima i dolinama iznad kojih ponosno dominiraju surovi vijenci.

Prokletije su u prošlosti nazivane Beriseldi, Sjevernoalbanskim Alpima, Alpima na jugu Evrope, Crnogorski Alpi i sličnim imenima. Današnji naziv prvi je upotrebio čuveni jugoslovenski geograf Jovan Cvijić. Istražujući ovu planinsku grupu, primijetio je da tamošnje stanovništvo u mjestima Bogićevac, Greben, Bjelič, Karanfile i Trojan naziva zajedničkim imenom Prokletije – odnosno “prokletim planinama”. Ovaj naziv Cvijić je u svojim radovima proširio na čitav planinski vijenac počev od Skadarskog jezera pa sve do Ibra i Metohije. Albansko stanovništvo Prokletije naziva “Bjeshkët e Nemuna” što u prevodu znači „proklete“ ili „zabranjene.“

Prokletije su od 1937. godine bile zabranjene jer je njihovim centralnim dijelom prolazila granica između Albanije i Jugoslavije. Bunkeri iz kojih se vojska gledala kroz nišan i danas postoje kao nijemi svjedoci jednog prošlog vremena. Tek 2002. godine Prokletije su postale dostupne svima, odnosno svima onima koji imaju dovoljno adrenalina u krvi da testiraju gostoljubivost ove planine. U toku Prvog svjetskog rata srpska vojska se povlačila preko Prokletija za Albaniju, gdje je veliki broj vojnika i izginuo.

Naziv Prokletije ima dvostruko etimološko značenje. Ono simbolizuje, ne samo prirodne odlike ovog prostora (krševitost, divljinu, neprohodnost), već i nekadašnje društveno-istorijske prilike koje su bile prisutne na ovom prostoru (lična nesigurnost, anarhija, razne opasnosti i dr.). U srednjem vijeku zvali su ih Prudi. Kao da ih je priroda namjerno vjekovima krila od očiju svijeta, u pokušaju da sačuva ono što ovdje traje od iskona. Ali, divlja ljepota često je najinteresantnija za osvajanje, pa su tako oni najuporniji uspjeli da osjete njene draži. I da ostanu zadivljeni pred čudesnim predjelima, iako njihovo ime nosi pomalo zastrašujuć prizvuk.

Ime ovog neistraženog planinskog blaga opisuje i težak život ljudi koji žive podno Prokletija, ali potvrđuje i njihove odlike – izrazito strme krečnjacke litice koje ga čine najmanje dostupnim predjelom Balkana. Uska lednička dolina Grbaja predstavlja centar alpinizma, zahvaljujući masivu Karanfila u kojem je, na rastojanju od samo četiri kilometra, raspoređeno preko deset oštrih i nazubljenih vrhova, viših od 2.000 metara. Prava su poslastica za planinare, a imaju i odgovarajuća imena – Gvozdeni vrh, Očnjak, Koplje... Oblici koji se nalaze na Prokletijama su veoma specifični, pa se ovdje može pronaći mnogo pećina, ponora i jama, kao i stijena zanimljivih geolozima. Najmlađi nacionalni park u Crnoj Gori (osnovan 2009. godine) ima i dva rezervata prirode – botaničku baštu Volušnica i Hridsko jezero, koje takođe treba da posjeti, svak ko se već osmjelio da se nađe u njedrima „prokletih planina“.

 

Radončić: Većina građana Crne Gore nikada nije vidjela Prokletije

 „Planine posjeduju dvije historije, a koje zanimaju planinare“, piše u svom putopisu (1957) geograf Mirko Marjanović, tadašnji direktor Etnografskog zavoda u Zagrebu, „prva historija svake planine jest njena geološka prošlost, tvorba, građa i njezin oblik... Drugi dio historije svake planine, držim da je za planinare još daleko zanimljiviji i poučniji. To je historija, kako su se ljudi u prošlosti upoznali sa planinama, kako su ih posjećivali i kako je tekao taj razvitak“. Svoj putopis Marjanović završava porukom: „U Prokletije danas zalaze planinari iz čitave Jugoslavije. One dakako zaostaju u organizaciji kuća, puteva i markacija, ali svejedno su one danas naše nove i velike Alpe, a oni koji se odluče zaći u njih osjetit će, da su došli u veliki i lijepi kraj, koji zavređuje više nego se može planinaru reći i napisati“.

Upravo ovaj doživljaj pokušali su kod ljudi da probude sjajni ljudi iz Centra za zaštitu i proučavanje ptica i Turističke organizacije Gusinje. Oni su kroz projekat “Prokletije - prepoznatljiva turitisčka destinacija” obogatili turističku ponudu na Prokletijama za kvalitetnije i raznolike usluge, markirane su planinarske staze, a posjetiocima su, u okviru interaktivnog displeja u Gusinju, ponuđene sve potrebne informacije koje im mogu olakšati boravak u tom kraju.

Programska direktorica CZIP-a Ksenija Medenica kazala je da je cilj projekta „Razvoj ekoturizma na Balkanskim Alpima“ održivi razvoj prekogranične regije kroz zajedničke turističke potencijale, koji se zasnivaju na prirodnom i kulturnom naslijeđu.

„Aktivnosti koje smo sproveli u okviru projekta su doprinijele kvalitetu i raznolikosti usluga na Prokletijama, uspostavljanju i promociji zajedničke turističke ponude i povećanoj bezbjednosti posjetilaca Nacionalnog parka ‘Prokletije’ u Crnoj Gori i Nacionalnog parka “Bjeshket e Nemuna” na Kosovu“, istakla je Medenica.

U okviru projekta su, kako je navela, izrađena dva promotivna videa, postavljen je interaktivni displej u Gusinju, koji sadrži sve potrebne informacije koje turistima mogu olakšati boravak na Prokletijama.

„Takođe, sproveli smo nekoliko obuka za planinarske vodiče i lokalne turističke ponuđače, obnovili smo i markirali ukupno 68 kilometara planinarskih staza u Crnoj Gori i na Kosovu, a napravili smo i tri putopisa za turiste kako da provedu svoj odmor na Prokletijama ukoliko ostaju sedam, četiri, tri i jedan dan“, rekla je Medenica.

Direktor turističke organizacije Gusinje Irfan Radončić kazao je da su Prokletije jedan od najinteresantnijih djelova Crne Gore.

„Nažalost, većina građana Crne Gore nije bila na Prokletijama. Naša misija je da to promijenimo. Tome, projekat koji sprovodi CZIP, značajno doprinosi“, rekao je Radončić.

Prema njegovim riječima, jedan od nedostataka na koji se često ukazuje je nedovoljna obučenost planinarskih vodiča.

„Saradnjom sa CZIP-om na ovom projektu, pokušali smo da ovaj problem riješimo kroz obuku koju sprovodi Gorska služba spašavanja, što smatramo važnim doprinosom za sigurnost turista“, rekao je Radončić.

Istakao je da je u okviru projekta postavljen interakativni displej koji na interaktivan način prezentuje ponudu Prokletija, navodeći da uz pomoć njega posjetioci imaju pristup korisnim informacijama 24 sata dnevno, sedam dana u sedmici.

„Turističke sezone na Prokletijama prošle godine nije ni bilo. Nadamo se da ćemo ove godine imati makar 50 odsto ostvarenih noćenja iz 2019. godine“, kazao je Radončić.

Direktor Nacionalnog parka Prokletije Marinko Barjaktarević smatra da je taj nacionalni park biser koji tek treba da se razvije, navodeći da on ima nevjerovatne potencijale.

„Smatram da bi više trebalo ulagati u ovaj park koji će to vratiti u nekoliko pravaca – turistički i razvojem tog kraja. Više sam nego raspoložen da sarađujem sa kolegama, od kojih očekujem pomoć, kao i sa svim nadležnim institucijama i da uložimo maksimalni napor da taj kraj razvijemo, da pokaže svoj puni potencijal“, rekao je Barjaktarević.

Kazao je da je siguran da će NP Prokletije u narednom periodu dostići „ono što zaslužuje“.

Sve aktivnosti su sprovedene u okviru prekograničnog projekta „Razvoj ekoturizma na Balkanskim Alpima“ koji je finanasirala Evropska Unija, a koji CZIP realizuje u saradnji sa projektnim partnerima Gorska služba spašavanja Crne Gore, Kosovo Advocacy and Development center i planinarsko udruženje Pashtriku.

Najbogatija flora i fauna

Medenica je kazala da su Prokletije “najvjerovatnije” najbogatiji ekosistem različitim vrstama ptica. Kaže “najvjerovatnije” jer planina još nije dovoljno istražena u dijelu bogatstva flore i faune. Međutim, pojasnila je da CZIP u budućnosti planira da to promijeni i istraži ptičiji svijet Prokletija.

“Prokletije će svakako i u narednom periodu biti u fokusu našeg rada. Govorimo o planinskom masivu koju se može opisati kao najbogatiji ornitofaunom u Crnoj Gori, a osim što su nam Prokletije interesantne sa naučnog aspekta, područje je na kojem se jako puno može raditi kada je riječ o ekoturizmu. Projekat “Razvoj ekoturzma na Balkanskim Alpima” završava se 2. jula ove godine ali ćemo turističke potencijale koji se zasnivaju na prirodnom bogatstvu nastaviti da promovišemo kroz našu agenciju “Monticola doo”.Jedna od tura koje nudimo turistima, ljubiteljima prirode i posmatranja ptica vodi upravo na Prokletije”, pojasnila je Medenica za Caffe Montenegro.

 Tokom realizacije pojekta kroz koji su uključili sve zainteresovane strane, od nadležnih institucija, turističkih organizacija do lokalnih turističkih ponuđača, tvrdi da su zaključili da je za unapređenje ponude neophodna njihova bolja uvezanost.

“Dakle, govorimo o području koje ima zaista puno toga da ponudi ali da nedostaje bolja saradnja između onih koji se bave turizmom. Takođe, veoma je važno ugledati se na prestižne destinacije koje su veoma slične Prokletijama, pa smo zbog toga napravili analizu najboljih praksi u Evropi poput Dolomita, Alpe Adria Staze, planinarski vijenac Tatre i Zakavkazje”, priča Medenica, inače biolog po struci.

Smatra da su zbog svoje ljepote, nepristupačnosti i netaknute prirode, Prokletije postale omiljena destinacija za sve veći broj turista, naročito planinara i alpinista. Međutim, kako kaže, to ne znači da nemaju šta da ponude svima koji vole boravak u prirodi.

“Brojna su izletišta, pored rijeka, jezera, u dolinama što je dostupno svima, pa i ukoliko nemate fizičku spremnost da osvojite neki od vrhova Prokletija, imate mogućnost da jednako uživate u prirodnim ljepotama. Takođe, veoma su popularne hiking ture do vrha Volušnice ili na primjer do Hridskog jezera, koje se mogu opisati kao lake do srednje teške ture na koje čak i djeca mogu da idu. Naravno, Prokletije su prvenstveno namijenjene ljubiteljima outdoor (vanjskih) aktivnosti poput planinarenja, slobodnog penjanja, biciklizma, sportskog ribolova, posmatranja ptica i tome slično”, kaže Medenica.